بایدها و نبایدهای تابستانی      

 باید  هوای داغ تابستان، بسیاری از مردم را دچار گرمازدگی می‌کند؛ زیرا در طب سنّتی ایران، تابستان، متناظر با عنصر آتش است. مزاج تابستان، گرم و خشک در نظر گرفته می شود و با خلط صفرا در پیوند است. در تابستان، همه اخلاط، به ویژه خلط صفرا برانگیخته می شوند و به جوشش در می آیند و تولید صفرا نیز نسبت به دیگر فصول سال افزایش می یابد. گرمی پیوسته هوا در تابستان، مخصوصا در سرزمین های گرم و نیز در گرم مزاجان و جوانان و بالاخص در آنانی که به اقتضای کار خود در معرض گرمای بیشتر هستند، می تواند به پیدایش ناسازگاری هایی در سلامت بیانجامد.

در فصل گرما چه خوراکی هایی بخوریم؟
  فهرست خوراکی ها و نوشیدنی هایی که در طب سنتی برای تابستان پیشنهاد شده اند نشان می دهد که پیشینیان ما هم  از دانش تغذیه و هم از حکمت ها و عبرت های آن آگاه بوده اند. حکمای ایرانی بهترین خوراک های تابستانه را خوراک هایی می دانستند که ضمن برخورداری از اعتدال و لطافت و سبکی، طبع سرد و تر داشته و نیز دافع صفرا باشند تا بتوانند با اطفای حرارت و خنک کردن بدن، از آسیب های گرمی و خشکی مفرط هوا و تاثیر آن در افزایش تولید خلط صفرا جلوگیری کنند و محیط داخلی بدن را در حالت تعادل نگاه دارند. مانند این خوراکی ها:

- سکنجبین
  زکریای رازی گفته است: نوشیدن شربت سکنجبین منافع بسیار دارد. یکی از منافع سکنجبین آن است که چون آن را با یخ خنک کرده و بنوشند، صفرا را می‌برد و از التهاب حرارت معده می‌کاهد و آن چه بلغم در معده و روده‌ها باشد، خارج می‌کند.
  اگر سکنجبین را با ریشه و تخم کاسنی مخلوط کرده و کمی گلاب به آن اضافه کنند، نوشابه‌ای پر سود و شگفت آور می‌شود؛ به خصوص برای کسانی که جگر و معده‌ای گرم داشته و یا دچار گرفتگی معده شده‌اند و نیز برای کسانی که مبتلا به نفخ می‌باشند منافع زیاد دارد، اما برای مبتلایان به زخم معده و روده، مضر است.

- عناب و شکر
  برای رفع گرمازدگی بهتر است عناب را در آب جوشانده و با کمی شکر به صورت خنک میل کنید؛ البته بهترین دارو برای رفع گرمازدگی دم کرده عناب و زرشک است که همراه با مقداری شکر میل می‌شود.

- خاکشیر یخ زده و شربت آب‌ لیمو
  استفاده از خاکشیر یخ زده و شربت آب ‌لیمو برای جلوگیری از گرمازدگی موثر است. برای جلوگیری از اسهال و تأثیر خنکی، خاکشیر باید به شکل یخ زده یا همراه خرده یخ مصرف شود، در غیر این صورت ملین و اسهال آور است.
  با توجه به گرمی و آلودگی هوا، مصرف آب‌ لیمو نیز به دلیل داشتن ویتامین C که دارای خاصیت ضد عفونی‌ کننده است توصیه می‌شود و نیاز است هر دو روز یک بار، یک عدد لیمو در آب مصرفی استفاده شود.

- تخم شربت
  تخم شربت در حقیقت دانه گیاه ریحان است که به علت داشتن ترکیبات لعاب‌دار به صورت محلول در آب (شربت) استفاده می‌شود. لعاب این دانه‌ها پس از جذب آب، به صورت ژله‌ای در می‌آید که می‌تواند برای رفع عطش مورد استفاده قرار گیرد.

- به ‌لیمو
  به ‌لیمو گیاهی به صورت درختچه است که از برگ آن استفاده می‌شود. این گیاه از قدیم در طب سنتی ایران به عنوان آرام ‌بخش، ضد تشنج، ادرارآور، رفع کننده سرگیجه و تپش قلب مورد استفاده بوده و در حال حاضر نیز از آن استفاده می‌شود.

- هندوانه
  هندوانه یک میوه تابستانی لطیف، آب دار، خنک کننده، آرام بخش و مسکن التهابات درونی است که اصولاً برای رفع عطش در اوج گرمای تابستان مصرف می‌شود و مورد پسند بسیاری از مردم است. طبیعت هندوانه، سرد و تر است و برای افراد گرم مزاج بسیار مطلوب است. مربای پوست هندوانه برای رفع حرارت بدن، رفع تشنگی و گرمازدگی بسیار مفید است.

در فصل گرما چه خوراکی هایی نخوریم؟
  در تابستان، پرهیز از هر خوردنی و آشامیدنی گرم و خشک و دوری گزیدن از نوشیدنی های گرم یا داغ، لازم است؛ همچنین اجتناب از غذاهای ثقیل و غلیظ و خودداری از پرخوری نیز بایسته و شایسته است و لازم است که مقدار خوراک را کمتر کرد؛ زیرا همان گونه که گفته شد به سبب میل حرارت به ظاهر بدن و سردی باطن در تابستان، قوه هاضمه دچار سستی و کم توانی می شود و از هضم غذای بسیار و غلیظ بر نمی آید؛ از این رو کاستن از خوراک به حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می کند .

نکات قابل ذکر
- هنگام گرمازدگی از گرفتن دوش آب سرد به جهت ایجاد شوک، از قرار گرفتن در معرض باد مستقیم کولر به دلیل ایجاد عفونت‌های تنفسی و از نوشیدن سریع مایعات بسیار سرد به جهت به هم خوردن وضعیت سیستم ایمنی و گوارشی بدن خودداری کنید.
- با مالیدن حوله خنک به بدن فرد گرمازده، وی را به حالت طبیعی باز گردانید.
- میوه‌هایی مانند آلبالو، خیار و هندوانه نقش بسزایی در تنظیم درجه حرارت بدن دارند.
- از آنجا که فرد گرمازده اشتهای زیادی برای خوردن آب سرد و یخ دارد، باید وی را تشویق کرد تا به تدریج و آهسته مایعات را بنوشد تا معده وی دچار تحریک و درد نشود.
- ورزش و حرکت در تابستان باید کمتر باشد؛ زیرا ورزش و حرکت، خود از سبب های گرمی اند.
- مباشرت (جماع) در تابستان باید کمتر و دیرادیرتر از دیگر فصول باشد. بنا بر قول حکما زیان نزدیکی در تابستان بسیار است.
- از فصد کردن در تابستان حتی المقدور باید اجتناب شود مگر در صورت ضرورت شدید که آن هم باید در هنگام متوسط بودن حرارت انجام گردد و در خونگیری نیز باید حد اعتدال رعایت شود. بدیهی است که مراعات ایام ماه قمری در قواعد کلی فصد و حجامت، همانند سایر اوقات و فصول  در اینجا نیز ضروری و حتمی است.
- بهترین  لباس در تابستان، لباس کتانی است زیرا سردترین لباس هاست و به بدن نمی چسبد. پوشیدن کرباس نرم نیز در این فصل توصیه شده است.
- ماندن در گرمای تابستان به ویژه در آفتاب، نهی شده است.

تهیه و تنظیم: فهیمه مریدی فریمانی، کارشناس پرستاری